BE-ja duhet të përballet me Donald Trump
Nuk ka asnjë kuptim që një bllok ekonomik aq i madh sa Bashkimi Evropian të përkulet para një presidenti amerikan të papërgjegjshëm, i cili udhëhiqet plotësisht nga fiksimet e tij personale dhe fjala e të cilit nuk ka asnjë vlerë. Vlerat evropiane janë tepër të rëndësishme për t’u flijuar, dhe t’i flijosh ato përpara një udhëheqësi të tillë nuk do të sjellë asgjë.
Nga Joseph E. Stiglitz
Më 27 korrik 2025, Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Evropian shpallën një marrëveshje paraprake tregtare dhe investimesh në Turnberry, Skoci. Por në fakt, asgjë nuk u nënshkrua, dhe edhe sikur të ishte nënshkruar, nuk do të vlente as sa letra mbi të cilën ishte shkruar. Në fund të fundit, presidenti amerikan Donald Trump nënshkroi një marrëveshje të plotë tregtare me Kanadanë dhe Meksikën gjatë mandatit të tij të parë, vetëm që ta griste atë sapo u rikthye në detyrë.
Çdo marrëveshje me Trump, pra, duhet të konsiderohet, në rastin më të mirë, si një armëpushim i përkohshëm. Ajo do të zgjasë vetëm deri në momentin kur lideri tekanjoz i Amerikës sheh ose dëgjon diçka që e kthen një tekë të re në politikë zyrtare.
Megjithatë, ia vlen të kujtohen hollësitë e marrëveshjes së Turnberry-t, sepse disa prej tyre ishin mjaft të çuditshme. Duke qenë se Evropa ka 30% më shumë banorë dhe një ekonomi vetëm pak më të vogël (në terma të fuqisë blerëse) se SHBA-ja, teoria standarde e negociatave do të nënkuptonte se çdo marrëveshje do të ishte afërsisht simetrike. Në vend të kësaj, ajo ishte tërësisht njëanshme. Përveç se SHBA-ja vendosi tarifa të padrejta mbi importet evropiane, Evropa u zotua të investonte në SHBA dhe të blinte energji amerikane.
Por, sigurisht, BE-ja nuk mund të premtojë diçka të tillë. Siç u kam vënë në dukje me shaka negociatorëve të tregtisë të BE-së, Evropa nuk është (ende) një ekonomi e planifikuar në mënyrë qendrore. BE-ja nuk mund t’i detyrojë evropianët të bëjnë investime apo blerje të caktuara; shifrat e Turnberry-t u ofruan vetëm për ta qetësuar Trump-in, duke i mundësuar atij të mburrej se kishte përdorur fuqinë e Amerikës për të siguruar një tjetër fitore dhe për të përfituar më shumë nga zinxhirët globalë të furnizimit. Kujt i intereson nëse e drejta ndërkombëtare u shkel? Kështu sillen fuqitë e mëdha. Mjafton të shohësh Rusinë, me luftën e saj pushtuese kundër një fqinji paqësor.
Siç e prisja, armëpushimi nuk zgjati. Më pak se një muaj më vonë, Trump u rikthye të kërcënonte Evropën, këtë herë për Ligjin e Tregjeve Digjitale, i cili synon të garantojë konkurrencën e tregut, dhe për Ligjin e Shërbimeve Digjitale, që ka për qëllim të zbusë dëmet që platformat digjitale i shkaktojnë Evropës. Ndër të tjera, BE-ja kërkon njëfarë “moderimi përmbajtjeje” për të parandaluar llojin e amplifikimit algoritmik të nxitjes së dhunës dhe dezinformimit që pati pasoja katastrofike në Mianmar, dhe këmbëngul në taksimin e kompanive të mëdha teknologjike (të cilat kanë përdorur mendjet e tyre brilante jo vetëm për të tërhequr përdoruesit, por edhe për të shmangur taksat).
Ndryshe nga sa duket se mendon Trump, këto rregullore nuk janë diskriminuese ndaj SHBA-së dhe gjigantëve të saj të teknologjisë. Ato zbatohen në mënyrë uniforme kundër të gjitha firmave që operojnë në BE. Ato përfaqësojnë rezultatin e një procesi të gjatë diskutimi në të cilin rregullatorët dhe ligjvënësit e BE-së peshuan me kujdes përfitimet dhe kostot që lidhen me masat alternative në kontekstin e një bote dhe një teknologjie që ndryshon me shpejtësi. Ashtu si në të gjitha proceset e tilla, pikëpamjet ndryshonin, me disa që shqetësoheshin se rregullat ishin shumë kufizuese.
Por unë dhe shumë të tjerë shqetësohemi se rregullat nuk janë mjaftueshëm kufizuese. Gjigantët e teknologjisë ende ushtrojnë shumë fuqi tregu, kryejnë shumë pak moderim përmbajtjeje dhe vazhdojnë të abuzojnë me të drejtat e privatësisë. Situata po ka efekte serioze negative në shoqërinë evropiane, veçanërisht në të rinjtë e saj dhe në politikën e saj demokratike.
Megjithatë, pyetja me të cilën përballet BE-ja tani është e ndryshme. Cilado qofshin pikëpamjet e tyre mbi rregulloret ekzistuese, evropianët duhet të vendosin nëse do t’ia dorëzojnë sovranitetin dhe proceset e tyre demokratike një populisti autoritar bullizues i cili mbështetet (dhe shpesh drejtohet) nga oligarkët e teknologjisë së vetë Amerikës. Trump ka treguar vazhdimisht se po vepron në interes të mbështetësve të tij më të ngushtë dhe anëtarëve të familjes, jo atyre të popullit amerikan dhe sigurisht jo atyre të Evropës. Tashmë, të gjithë duhet ta dimë se kapitullimi do të çojë vetëm në më shumë kërkesa në të ardhmen. Nuk ka kuptim të nënshtrohesh ndaj një vendi që qeveriset nga një president-mbret që s’njeh ligje, një njeri i shtyrë tërësisht nga obsesione personale, ide të gabuara rreth ekonomisë dhe ankesa të pajustifikuara – dhe për këtë arsye të pazgjidhshme. Vlerat evropiane janë shumë të rëndësishme për t’u tregtuar.
Po, mund të ketë kosto afatshkurtra për t’i bërë ballë Trump-it, veçanërisht për kompanitë që varen nga tregu amerikan. Por, ndërsa ekonomistët prej kohësh kanë pranuar se tregtia sjell përfitime kur ajo zhvillohet në kushte të drejta, Trump po përpiqet të nxjerrë sa më shumë vlerë të shtuar nga zinxhirët globalë të furnizimit, gjë që do të thotë se përfitimet për Evropën janë zvogëluar ndjeshëm – madje mund të jenë edhe negative.
BE-ja ka forcën ekonomike për t’u përballur me tarifat e Trump-it, sidomos tani që ajo po investon në riarmatimin për të fituar luftën në Ukrainë. Për më tepër, humbjet që do të vinin nga dorëzimi do të ishin shumë më të mëdha. Parimet që kanë udhëhequr tregtinë ndërkombëtare që nga Lufta e Dytë Botërore janë thelbësore për ta bërë tregtinë përfituese për të gjithë. Pa sundimin e ligjit, tregjet nuk ofrojnë rezultate efikase apo të drejta. Investimet do të dekurajoheshin, rritja do të pësonte goditje dhe demokracia do të dobësohej edhe më tej.
Kur Presidenti Kinez Xi Jinping iu kundërvu Trump-it, ky i fundit u tërhoq pas. Dhe së fundmi, presidenti Brazilian Luiz Inácio Lula da Silva e ka bërë të qartë se disa gjëra nuk mund të kompromentohen: sovraniteti, dinjiteti, sundimi i ligjit dhe demokracia e vendit të tij. BE-ja duhet të bëjë të njëjtën gjë.
