ODIHR publikon raportin përfundimtar për zgjedhjet parlamentare të 11 majit
Zyra e OSBE-së për Institucionet Demokratike dhe të Drejtat e Njeriut (ODIHR) publikoi sot raportin përfundimtar për zgjedhjet parlamentare të e 11 majit.
Në raport thuhet se zgjedhjet ishin konkurruese dhe u zhvilluan në mënyrë profesionale, por në një mjedis shumë të polarizuar, dhe pjesëmarrësit nuk gëzuan kushte të barabarta.
Kandidatët, megjithatë, ishin përgjithësisht të lirë të bënin fushatë, edhe pse disa raportuan për frikësim.
Administrata zgjedhore menaxhoi procesin në mënyrë gjithëpërfshirëse dhe transparente.
Votimi nga jashtë vendit, i zbatuar për herë të parë në këto zgjedhje, u menaxhua mirë, pavarësisht marrëveshjes së vonë politike dhe sfidave organizative.
Raporti vë në dukje përfitime nga përdorimi i burimeve shtetërore gjatë fushatës si dhe raste presioni ndaj votuesve, sidomos ndaj punonjësve të sektorit publik.
Sipas raportit, ligji zgjedhor dhe interpretimi i tij i ngushtë nuk parandaluan praktikat abuzive.
Përqendrimi i pronësisë së mediave dëmtoi pluralizmin e burimeve të informacionit, ndërsa vetëcensura e gazetarëve dhe dominimi i dy partive më të mëdha në mbulimin mediatik kufizuan mundësitë e votuesve për të marrë një informacion të balancuar.
Përdorimi aktiv i rrjeteve sociale nga kandidatët e përforcoi retorikën konfrontuese, ndërkohë që nuk ekzistonte asnjë autoritet i caktuar për të identifikuar përmbajtje manipuluese.
Mekanizmi i ri i bashkërendimit ndërmjet institucioneve për hetimin dhe ndjekjen penale të krimeve zgjedhore u vlerësua si zhvillim pozitiv, por kërkon zbatim të mëtejshëm për të adresuar shqetësimet e vazhdueshme për parregullsitë.
Dita e zgjedhjeve ishte përgjithësisht e qetë dhe e mirëorganizuar, megjithatë u vunë re mospërputhje procedurale, si dhe raste frikësimi, ndikimi të votuesve dhe mungesë transparence në numërim.
Kuadri ligjor ofron një bazë të përshtatshme për zhvillimin e zgjedhjeve demokratike, megjithëse nevojitet një reformë gjithëpërfshirëse zgjedhore me konsultime publike.
Mangësitë dhe paqartësitë ligjore ulin qartësinë e ligjit dhe krijojnë pasiguri në zbatimin e tij.
Raporti vëren se ndërsa disa rekomandime të mëparshme të ODIHR janë marrë parasysh, shumica e tyre mbeten të pazbatuara, përfshirë ato që lidhen me përbërjen e komisioneve të niveleve të ulëta, raportimin e ndërmjetëm të financave të fushatës dhe sigurimin e një mjedisi më të favorshëm për median – përfshirë heqjen e përgjegjësisë penale për shpifjen. Kjo tregon mungesë të vullnetit politik për reforma të plota.
Parlamenti zgjidhet përmes një sistemi të modifikuar listash të mbyllura dhe preferenciale, të futur para këtyre zgjedhjeve.
Disa parti të vogla argumentuan se sistemi favorizon dy partitë kryesore dhe kufizon ndikimin e votimit preferencial, duke u lënë drejtuesve të partive kontroll të madh mbi përfaqësimin në parlament.
Këto pretendime u shqyrtuan nga Gjykata Kushtetuese, e cila nuk e gjeti sistemin antikushtetues.
Përgatitjet teknike për zgjedhjet u zhvilluan në mënyrë efikase, transparente dhe në afatet e përcaktuara nga Komisioni Qendror i Zgjedhjeve (KQZ).
Megjithatë, disa palë e perceptuan KQZ-në si të politizuar.
Futja e votimit nga jashtë vendit (OCV) përbënte një arritje të rëndësishme, por organizimi i saj rezultoi sfidues për shkak të vonesave.
Pati disa probleme me dërgimin e fletëve të votimit, që sollën vështirësi gjatë numërimit, megjithatë procesi në tërësi u menaxhua mirë.
Komisionet e niveleve më të ulëta punuan në mënyrë transparente, pavarësisht zëvendësimeve të vonshme të anëtarëve, në disa raste për shkak të frikësimit politik.
KQZ-ja u përpoq të përmirësonte aksesueshmërinë për personat me aftësi të kufizuara, por vëzhguesit raportuan se shumë qendra votimi nuk ishin të përshtatshme.
Votimi elektronik u zhvillua në dy qarqe dhe identifikimi biometrik në të gjitha qendrat.
Në përputhje me praktikat e mira, KQZ reduktoi varësinë nga ofruesi i pajisjeve dhe menaxhoi teknologjinë në mënyrë transparente.
Megjithatë, procedurat për përdorimin e pajisjeve elektronike devijuan nga rregullat e përcaktuara në Kodin Zgjedhor.
Pavarësisht se partitë dhe mediat kishin akses në demonstrimet publike, KQZ nuk publikoi informacion mbi testet e sigurisë.
Procesi i regjistrimit u vlerësua si transparent dhe gjithëpërfshirës, megjithëse pati shqetësime për mbrojtjen e të dhënave personale.
Nga rreth 41,000 aplikime për votim nga jashtë, shumë u refuzuan për shkak të mungesës së provave të banimit.
Në përgjithësi, zgjatja e të drejtës së votës për shqiptarët jashtë vendit u konsiderua një hap pozitiv drejt rritjes së pjesëmarrjes.
KQZ regjistroi 8 parti dhe 3 koalicione, me gjithsej 2,046 kandidatë.
16 kandidatë u përjashtuan për shkak të dënimeve penale, dhe partitë kishin mundësi t’i zëvendësonin.
Kërkesa për të paraqitur lista të plota në të gjitha qarqet vështirësoi pjesëmarrjen e partive të vogla.
Fushata ishte kryesisht e qetë, por e karakterizuar nga diskurs polarizues dhe konfrontues, sidomos në internet. Fushatat në rrjete sociale nuk ishin të rregulluara, dhe asnjë autoritet nuk ishte ngarkuar me monitorimin e tyre.
Megjithëse partitë nënshkruan një Kod Sjelljeje për Fushatat Dixhitale, u vunë re përmbajtje manipuluese dhe sjellje të koordinuar joautentike në rrjet.
Ndërkohë, ndalimi i TikTok nga qeveria më 6 mars 2025 kufizoi mundësitë e disa kandidatëve.
Pjesëmarrja e grave në politikë ka ardhur në rritje, por mbetet e kufizuar nga mungesa e demokracisë së brendshme në parti dhe burimeve financiare.
38.5% e kandidatëve ishin gra, duke përmbushur kuotën 30%, ndërsa 36% e deputetëve të zgjedhur ishin femra – një përqindje e pandryshuar nga legjislatura e mëparshme.
Mangësitë në financimin e fushatës mbeten shqetësuese.
Mungesa e rregullave për huatë, shpenzimet online dhe të palëve të treta, si dhe mosraportimi i donacioneve, ulën transparencën dhe barazinë në garë.
Mjedisi mediatik u vlerësua si i kufizuar dhe i politizuar, me përqendrim pronësie, ndërhyrje politike dhe mungesë gazetarie kritike.
Shumica e mediave konsiderohen të afërta me partinë në pushtet.
Shpifja mbetet e kriminalizuar dhe gazetarët përballen ende me padi.
Kodi Zgjedhor nuk garanton mbulim të barabartë për partitë jashtë parlamentit, dhe KQZ nuk ndërmori masa për raportimet e paidentifikuara të fushatës.
Komisioni i Ankesave dhe Sanksioneve (KAS) trajtoi çështjet në mënyrë transparente, por zbatonte interpretim të ngushtë të rregullave për përdorimin e burimeve shtetërore, duke lënë shumë raste pa sanksione.
Struktura e Posaçme kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar (SPAK) luajti një rol pozitiv, ndërsa mekanizmi i ri i bashkëpunimit me KQZ-në dhe Prokurorinë e Përgjithshme u pa si zhvillim premtues, megjithëse disa dyshuan për efektivitetin e hetimeve ndaj rasteve me ndikim politik.
Kuadri ligjor garanton të drejta të plota për pjesëmarrjen politike të pakicave kombëtare, dhe fushatat në gjuhët e tyre janë të lejuara.
Megjithatë, disa parti të minoriteteve u ankuan se sistemi zgjedhor i penalizon, pasi kërkon kandidim në të gjitha qarqet.
KQZ përgatiti materiale informuese në gjuhët e pakicave, por ato u shpërndanë pak.
Sipas ligjit zgjedhor, vëzhguesit kanë të drejtë të ndjekin procesin në të gjitha nivelet, dhe subjektet zgjedhore mund të caktojnë vëzhgues të tyre.
Megjithatë, mungesa e financimeve për OJQ-të vendase kufizoi aftësinë e tyre për të kryer vëzhgim të gjerë, duke reduktuar mbikëqyrjen e procesit.
Dita e zgjedhjeve ishte e qetë dhe transparente, por në shumë qendra u vunë re mospërputhje me procedurat, si presione ndaj votuesve, frikësime dhe tentativa për blerje votash.
Sekreti i votës shpesh u komprometua për shkak të dizajnit të qendrave, mbipopullimit dhe ndërhyrjeve.
Më shumë se gjysma e qendrave nuk ishin të aksesueshme për personat me aftësi të kufizuara.
Numërimi u zhvillua përgjithësisht mirë, por në disa vende kishte kaos dhe vonesa për shkak të ndryshimeve të fundit të anëtarëve të ekipeve të numërimit.
Gjithashtu pati vonesë në numërimin e votave nga jashtë, sidomos për shkak të mosmarrëveshjeve mbi votat nga Greqia.
Transmetimi elektronik i rezultateve u anulua, duke u zëvendësuar me transmetim manual në nivel qarku.
Pas disa ankesave, KQZ kreu rinumërime në disa raste.
Rekomandimet
Raporti përmban rekomandime për të përmirësuar integritetin e zgjedhjeve në Shqipëri dhe për t’i afruar ato me standardet ndërkombëtare.
Rekomandimet prioritare përfshijnë:
Ndërmarrjen e reformës gjithëpërfshirëse zgjedhore;
Depolitizimin e administratës zgjedhore;
Rritjen e ndërgjegjësimit për votimin elektronik;
Sigurimin e kushteve të barabarta për të gjithë pjesëmarrësit dhe përcaktimin e qartë të shpenzimeve elektorale.
ODIHR shpreh gatishmërinë për të ndihmuar autoritetet shqiptare në zbatimin e këtyre dhe të rekomandimeve të mëparshme.
